oprac. zbiorowe pod red. Ryszarda Maciejewskiego Jarosława Zubrzyckiego
O Komorze historycznie
Tlenoterapia hiperbaryczna ma długą historię sięgającą starożytności. Pierwsze natomiast udokumentowane wpisy zaczynają się w roku 1662, 100 lat przed odkryciem tlenu, kiedy to brytyjski lekarz i duchowny N.Henshaw zaprojektował pierwszą komorę hiperbaryczną.
Oddychano w niej powietrzem o podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu, a ludzie przebywający w komorze, pomimo że nie był w niej podawany skoncentrowany tlen, czuli się lepiej, wracali do zdrowia szybciej.
Za oficjalnego „odkrywcę” tlenu uważa się brytyjskiego duchownego i fizyka Joseph’a Priestley’a, który odizolował ten pierwiastek w 1775 r. Niektórzy utrzymują, że jako pierwszy, tlen odkrył polski alchemik i lekarz z Łukowicy Michał Sędziwój w 1604 r. i nadał mu nazwę „pokarm życia” (łac. cibus vitae). Niektóre źródła podają także Antoine-Laurent’a de Lavoisier’a jako niezależnego odkrywcę tlenu.
Tlen nie był używany we wczesnych konstrukcjach komór hiperbarycznych, z powodu powszechnie panującej opinii o jego toksyczności. Przez tego rodzaju opinie rozwój tlenoterapii został spowolniony i nastąpił spadek zainteresowania hiperbarią tlenową i trwał niemalże dwa wieki.
Dopiero w wieku XIX we Francji nastąpiło odrodzenie zainteresowania terapią tlenową w warunkach podwyższonego ciśnienia i zapanowała tzw. ”moda” na komory hiperbaryczne.
W 1834 roku Junod zbudował komorę hiperbaryczną do leczenia dolegliwości płucnych pa za pomocą ciśnienia wahającego się od 2 do 4 atmosfer absolutnych.
W 1855 r. powstał pierwszy podręcznik medycyny hiperbarycznej „Le Bain d’ Air Comprime” Eugene Bertine’a.
Pod koniec XIX – pomimo braku poważnych badań naukowych – terapia hiperbaryczna była dostępna w każdym większym mieście w Europie a ośrodki hiperbaryczne reklamowano jako konkurencję dla tradycyjnych „uzdrowisk”, i nazywano „łaźnią na sprężone powietrze”.
Czysty tlen został po raz pierwszy zastosowany dopiero w 1907 r. przez John’a S. Haldane’a, który odkrył, że dzięki większemu natlenieniu krwi jesteśmy w stanie szybciej i efektywnie pozbyć się nadmiaru dwutlenku węgla z płuc.
Podobnie jak w Europie, leczenie w komorze hiperbarycznej cieszyło się dużą popularnością w Stanach Zjednoczonych. Najbardziej znanym lekarzem tego okresu był dr Cunningham, który w 1920 r. zbudował komorę do leczenia chorych na grypę w okresie pandemii hiszpanki.
W 1939 r. marynarka wojenna USA zaczęła wykorzystywać HBOT u nurków dotkniętych chorobą dekompresyjną.
Za ojca współczesnej hiperbarii tlenowej uważany jest holenderski chirurg I. Boerema. Przeprowadził on doświadczenie, w którym udowodnił, że tlen, w warunkach hiperbarii tlenowej rozpuszczony w osoczu, wystarcza do podtrzymania procesów życiowych. Dr Boerema jako pierwszy przeprowadził w komorze hiperbarycznej operację wrodzonej wady serca. W 1961r. razem z Brummelkampem zastosował tlen hiperbaryczny w leczeniu infekcji wywołanej beztlenowcami.
W Polsce pionierami badań nad wpływem wysokiego ciśnienia na organizmy żywe byli J. Świątecki i F. Sulikowski, W 1935 roku A. Oszacki otworzył pierwszy w Polsce oddział gazolecznictwa w Państwowym Szpitalu św. Łazarza w Krakowie. Dysponował on namiotami tlenowymi (leczono w nich mieszaninami gazowymi) oraz komorą hiperbaryczną, umożliwiającą leczenie pod ciśnieniem 2 ATA.
Współcześnie medycyna hiperbaryczna jest prężnie rozwijającą się gałęzią nauki ze względu na szeroką listę zastosowań. W Polsce oraz na całym świecie powstają nowe ośrodki lecznicze wykorzystujące tlen hiperbaryczny w celach terapeutycznych. W Europie jest prawie 500 ośrodków terapii hiperbarycznej. W skali światowej potentatem są Chiny z ponad trzema tysiącami komór.
W Polsce pierwszym ośrodkiem w Polsce który od 1986 roku prowadzi terapię tlenem hiperbarycznym zarówno w warunkach ambulatoryjnych jak i szpitalnych jest Klinika Medycyny Hiperbarycznej i Ratownictwa Morskiego przy Uniwersyteckim Centrum Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni oraz Centrum Oparzeń w Siemianowicach Śląskich. Istnieje również kilkanaście ośrodków w kraju prowadzących zabiegi tlenoterapii hiperbarycznej w komorach wieloosobowych. Komory hiperbaryczne wykorzystywane są w placówkach szpitalnych, ale i również coraz powszechnie w prywatnych centrach rehabilitacji, w ośrodkach SPA, gabinetach odnowy biologicznej, samodzielnych centrach tlenoterapii. Są to zazwyczaj komory jednoosobowe miękkie (nadmuchiwane) i komorach twardych jednoosobowych przy wykorzystaniu ciśnienia w zakresie między 1,2 a 1,8 ATA zaprojektowane z myślą o użytkownikach indywidualnych lub mniejszych klinikach.
Przy ciśnieniach do 1.5 ATA istnieje dużo mniejsze ryzyko wystąpienia skutków ubocznych zabiegów tlenoterapii hiperbarycznej, a to pozwala na większą dostępność takiej formy regeneracji.
Komory pracujące na wyższych ciśnieniach, są z tego powodu objęte ścisłymi regulacjami i zasadami obsługi, wymagają szerokiego zaplecza medycznego. Są to komory wieloosobowe najczęściej wykorzystywane jako najskuteczniejsza metoda leczenia nagłych, jak i poważnych przypadków np. rozległych oparzeń czy zatruć dwutlenkiem węgla, w związku z czym również mniej dostępne.
W związku z rosnąca świadomością i rosnącym zainteresowaniem społeczeństwa tematem zdrowia i profilaktyki, tlenoterapia hiperbaryczna rozpowszechnia się coraz bardziej a medycyna hiperbaryczna uczy nowych dróg terapeutycznych.